Zabójstwo Reinharda Heydricha

We wrześniu 1941 r.^drugi dowódca SS i osobisty ulubieniec Hitlera, Reinhard Heydrich, który był jednym z twórców Holokaustu, zgodził się zastąpić nieskutecznego Otto Neuratha na stanowisku gubernatora Czech. Heydrich doskonale zdawał sobie sprawę z roli, jaką utworzony przez nazistów Protektorat Moraw i Czech odgrywał w działaniach wojennych Niemiec, ponieważ na tym silnie uprzemysłowionym obszarze znajdowały się dwie z największych fabryk zbrojeniowych w Europie – jedna w Brnie, a druga w Pilźnie.

Kiedy wydawało się, że szereg incydentów sabotażowych może zakłócić dostawy na front wschodni, skoncentrowany Heydrich przybył do Pragi ze złowieszczym planem “marchewka i kij”. Zwiększając świadczenia dla robotników – wabiąc czeską klasę robotniczą butami, wczasami w uzdrowiskach i mięsem – jednocześnie gwałtownie zwalczał najmniejsze przejawy opozycji lub zakazanej działalności gospodarczej.

Równocześnie rząd czeski przeżywał kryzys wiarygodności w oczach Wielkiej Brytanii. Po podpisaniu przez Brytyjczyków układu monachijskiego (który był paktem o łagodzeniu sankcji i przyłączeniu do Czechosłowacji Kraju Sudeckiego) tysiące Słowaków i Czechów wyjechało za granicę, by walczyć. Ci nieliczni, którzy pozostali w okupowanym kraju, zaangażowali się w podziemny ruch oporu. Co więcej, zamiast okupować Czechosłowację, gabinet przychylnych Czechów pomógł nazistom w sprawowaniu władzy w tym kraju. Wygnany premier, Edvard Beneš, był uważany przez aliantów za samozwańczego rzecznika współwinnego kraju.

W tym kontekście dwóch spadochroniarzy, Jan Kubiš i Jozef Gabčík, zostało wybranych i przeszkolonych w Szkocji przez brytyjskie operacje specjalne do tajnej i – jak im od początku mówiono – samobójczej operacji zamordowania Heydricha.

²⁷ maja 1942 r., w godzinach porannych, Heydrich udał się na wzgórze w Kobylisach, aby odbyć swoją codzienną podróż. Gdy jego otwarty, pozbawiony opieki samochód zmniejszył prędkość na ostrym zakręcie, Gabčík wyskoczył przed samochód Heydricha, wycelował w niego swój pistolet maszynowy Sten i pociągnął za spust. Pistolet jednak nie działał (prawdopodobnie zaciął się).

Heydrich kazał swojemu szoferowi zatrzymać się i sam wyciągnął pistolet. W tym momencie Kubiš podszedł od tyłu i rzucił granat domowej roboty, który chybił i wybuchł na zewnątrz pojazdu. Eksplozja ta wystarczyła jednak, by zranić Heydricha, który został przewieziony do miejscowego szpitala, gdzie zmarł kilka dni później. Podczas jego pogrzebu – który był najbardziej prestiżową uroczystością pogrzebową w historii nazizmu – Hitler wydawał się szczerze zmartwiony, a Heydrich został ogłoszony wzorem do naśladowania dla wszystkich członków SS.

W Protektoracie reakcja hitlerowców była barbarzyńska. Ogłoszono stan wojenny, natychmiast zburzono 2 wioski, a w ciągu następnych miesięcy zginęło 5000 osób. Za informacje, które pozwolą na aresztowanie zabójców, wyznaczono nagrodę. Członek innej jednostki spadochroniarzy, Karel Čurda, zdradził swoich kolegów. ¹⁸ czerwca o godzinie 4:15 gestapo podeszło do kościoła św. Metodego i św. Cyryla, w którym ukrywali się dwaj spadochroniarze, przy ulicy Resslovej. Po dwóch godzinach walk Kubiš, pilnujący nawy kościoła, został zabity wraz z dwoma innymi strażnikami. Gabčík, wraz z trzema innymi spadochroniarzami, odebrał sobie życie w podziemnej krypcie.

Na przestrzeni lat opinie na temat zabójstwa Heydricha zmieniały się. Wielu było zbulwersowanych stratami w ludziach i uważało, że zasadniczo wyeliminowała ona czeską opozycję podziemną. Ponieważ misja pochodziła od Brytyjczyków (a nie od Sowietów czy ze źródeł lokalnych), spowodowało to również problemy po przejęciu władzy przez komunistów. Misja była oficjalnie przedstawiana jako symboliczna, ale krótkowzroczna.

W dzisiejszych czasach historycy doceniają poniesione ofiary. W kilka dni po misji rząd brytyjski wycofał swój podpis pod układem monachijskim, uznając przedwojenne granice Czechosłowacji; dwa miesiące później uczynił to również rząd francuski. Heydrich – którego zamordowanie było jednym z najbardziej godnych uwagi aktów ruchu oporu w okupowanej Europie – był najwyższym rangą nazistowskim funkcjonariuszem zabitym w czasie sprawowania urzędu. W rocznice zamachu czescy politycy ozdabiają chodnik w pobliżu krypty kwiatami i wieńcami. W 2009 r. miejsce, w którym zamordowano Heydricha (przy autostradzie do Terezina, na północy miasta), zostało wreszcie oznaczone odpowiednim pomnikiem.